هدف اصلی از جریان تشخیص ، تفکیک هر نوع اختلال احتمالی دیگری است که ممکن است کودک همراه با نارسا خوانی دچار آن بوده باشد . همچنین هرگونه برنامه ریزی مطلوب ترمیمی و آموزشی بعد از جریان دقیق تشخیص مقدور نخواهد بود . لازم به تذکر است که روان شناسان و متخصصان آموزش استثنائی قبل از تجویز یا اجرای هر نوع برنامه آموزشی ویژه ، سعی می کنند با انجام مجموعه ای  از آزمون ها ، رابطه احتمالی نارسا خوانی کودک را با هوش عمومی ، پیشرفت تحصیلی ، ادراک مهارت های حرکتی ، توانائی های کلامی و سازگاری های انطباقی او تبیین نمایند . نتایج حاصل ، اساس برنامه ریزی جامع و اصلاحات اولیه توسط مربیان مجرب و ورزیده استثنائی و متخصص در زمینه آموزش خواندن و روشهای درمان " نارسا خوانی " خواهد بود . از آنجایی که تا کنون روش واحدی در اصلاح نارسا خوانی مورد تأ کید و توصیه قطعی قرار نگرفته است بنابراین ضروری است مربیان استثنائی و کار شناسان نارسا خوانی ، با روش های اصلاح نارسا خوانی آشنا شوند .

ویژگی های کودکان نارسا خوان

همان طوری که قبلأ اشاره شد ، به فردی نارسا خوان اطلاق می گردد که بدون علت مشخص جسمانی ، عاطفی و یا فرهنگی تفاوت قابل ملاحظه ای بین سطح هوش عمومی و توانایی او در خواندن مشاهده می شود .

در بررسی ها و مطالعات انجام شده در زمینه نارسا خوانی توجه محققان به چند ویژگی یا مشخصه قابل مشاهده در بین کودکان و دانش آموزان نارسا خوان جلب شده است . در این جا ضمن ذکر برخی از ویژگی های عمومی کودکان نارساخوان ، متذکر می گردد که ویژگی های دانش آموزان نارسا خوان صرفأ به مواردی اشاره می شود محدود نمی گردد . همچنین باید توجه داشت که ویژگی های مطرح شده نیز لزومأ در تک تک افراد نارساخوان ممکن است دیده نشود :

1 – وجود اختلالات یادگیری ( خواندن ) در بررسی های انجام شده حاکی از آن است که در غالب موارد سابقه نارسا خوانی در بین اعضای خانواده کودک مبتلا وجود داشته است

2 – کثرت شیوع در پسران :

پدیده نارسا خوانی عمدتأ یک مشکل پسرانه است . بررسی های آماری نشان می دهد که بیش از 80 درصد دانش آموزان مبتلا به نارسا خوانی پسرها هستند .

3 – برخورداری از توانایی هوشی متوسط :

بطور کلی دانش آموزان مبتلا به نارسا خوانی نسبت به همسالان خود از سطح هوشی متوسط و یا بالاتر برخوردار بوده ، در مواردی برجستگی های هوشی قابل توجهی از خود نشان می دهند .

بعضی از محققان به توانایی فو ق العاده ایشان در ریاضیات اشاره نموده اند .

4 – بی رغبتی در خواندن :

افراد مبتلا به نارسا خوانی از خودشان رغبت و تمایل چندانی نسبت به مطالعه نشان نداده انگیزه ای برای خواندن کتاب و مجله در اوقات فراغت نیز ندارند .

5 – مشکل معکوس خواندن حروف کلمات :

یکی از متداولترین مشکلات افراد نارساخوان ، معکوس خواندن حروف و کلمات مختلف است .

6 – وجود ناهماهنگی های حسی و حرکتی :

نا هماهنگی های حسی و حرکتی ( نا هماهنگی های چشم و دست ) و سوابقی از تسلط جانبی چپ دستی یا چپ دستی اصلاح شده ، در بین دانش آموزان نارساخوان دیده می شود .

7 – ضعف در حافظه بصری :

دانش آموزان نارسل خوان غا لبأ از نظر حافظه بصری ، بخصوص به خاطر سپردن علائم زبانی با مشکل جدی مواجه هستند .

8 – ضعف در زبان شنیداری و سلامت کلامی :

اختلال در زبان شنیداری ، باز شناسی کلامات ، فهم معانی ، درک ترتیب کلامات و سلاست کلامی ، غا لبأ در بین دانش آموزان نارسا خوان قابل تشخیص است .

9 – ضعف در انعکاس اطلاعات و دریافت های شنیداری به طریق دیداری و با لعکس

عمومأ مشاهده می شود که دانش آموزان نارسا خوان در انتقال یا انعکاس اطلاعاتی که از طریق گوش دریافت داشته اند به شیوه غیر کلامی و با لعکس با مشکل قابل توجهی مواجه هستند ، به عبارت دیگر دریافت های شفاهی را نمی توانند بطور مؤ ثر به صورت مکتوب بیان دارند و یا قادر نیستند اکتسابهای بصری را به گونه ای که انتظار می رود شفاهأ شرح دهند .

همچنین باید توجه داشت که دانش آموزان نارسا خوان در ارتباط با فرایند خواندن با مشکلات دیگری از جمله ، تلفظ کلمات جدید تشخیص دقیق شباهتها و تفاوتها در کلمات ( مثل : داود ، وداد ، است ، اسب و یا بر ، پر ، ترو ...) و تشخیص تفاوت صداهای بعضی از حروف مواجه هستند . از جمله دیگر مشکلات دانش آموزان نارسا خوان قرائت معکوس حروف و کلمات ناتوانی در درک و فهم درست مطالب به هنگام خواندن و با لا خره مشکل در بکار بستن یا استفاده از مطالب خانده شده ( اطلاعات دریافتی بصری ) در موقعیت های مختلف یاد گیری یا اجتماعی .

مشکلات حوزه دید

تحقیقات و مطالعات انجام شده پیرامون حوزه ی دید : نارساخوانی به وسیله ی گروهی از متخصصان که از شهرت و اعتبار علمی والائی بر خوردارند ، حاکی از آن است که میزان و فراوانی شیوع نارسایی های بینایی در میان دانش آموزان نارسا خوان تفاوت چندانی با شیوع آن در نزد سایر کودکان مشابه که در زمینه خواندن از توانایی خوبی بر خوردارند ، ندارد . شاخص هایی همچون تیز بینی ( دقت با دو چشم ) ، نظم و هماهنگی حرکات چشم ها ، دقت در ابعاد مختلف تصویر یا شیء و خطای انکساری ، در بین دانش آموزان نارسا خوان تفاوت معنی داری با شیوع آن در کودکان عادی ندارد .

در هر حال ضروری است بهنگام بررسی وضعیت کودکان نارسا خوان معاینات و آزمایشهای دقیق چشم پزشکی از آنان به عمل آید . اگر چه انجام آزمایشهای دقیق از وضعیت بینایی کودک نارسا خوان امری ضروری بوده و تمرینات مربوط به تقویت و تربیت حس بینایی این قبیل کودکان ممکن است سود مند واقع گردد ، اما در حال حاضر شواهد قابل توجهی مبنی بر تأ ثیر این روشها بر بهبود و پیشرفت وضعیت کودکان نارسا خوان وجود ندارد .

مشکلات زبان :

بر اساس تحقیقات و مطالعات انجام شده اساسی ترین عامل در نارسا خوانی وجود نقیصه یا اختلال در زبان شنیداری است . بررسی های به عمل آمده حاکی از آن است که 86 درصد از دانش آموزانی که به عنوان نارسا خوان شناسایی شده اند ، دچار اختلال جدی در زبان شنیداری بوده اند . وجود اختلال در زبان شنیداری سبب شده است که این قبیل از دانش آموزان نتوانند به گونه ای که انتظار می رود ارتباط یا پیوند صمیمی بین شکل شفاهی و مکتوب کلمه برقرار نمایند . به عنوان مثال  غالبأ دانش آموزان نارساخوان وقتی کلمه سماور را می شنوند و یا به زبان می آورند نمی توانند بلا فاصله شکل مکتوب یا املای این کامه را در ذهن خود تجسم نموده ، یا در صفحه ی کتاب نشان دهند .

بنابراین ضروری است افرادی که در زمینه خواندن با مشکل مواجه هستند ، از نظر تواناییهای  کلامی مورد ارزیابی دقیق قرار گرفته در صورت لزوم از برنامه های باز پروری کلامی و زبانی بهره مند گردند .

مشکلات بصری – فضایی – حرکتی :

با وجود مشکلاتی که افراد نارسا خوان عمومأ در زمینه زبان شنیداری دارند اختلالات بصری – فضایی – حرکتی ، در بین دانش آموزان نارسا خوان چندان شیوع قابل توجهی ندارد . بررسی های انجام شده نشان می دهد که تقریبأ 5 درصد افرادی که به عنوان نارسا خوان شناسایی شده اند دارای نارساییهایی در زمینه بصری – فضایی – حرکتی بوده ، به سبب همین اختلالات در ترتیب و سازمان کلمات و جملات و درک علائم فضایی با مشکل مواجه هستند . با این که اختلالات بصری – فضایی – حرکتی در بین نو آموزان خردسالی که آموختن خواندن را تازه آغاز کرده اند بیشتر قابل مشاهده است ، اما باید توجه داشت که این اختلالات از عوامل اصلی ناتوانی در خواندن محسوب نمی گردد ، مگر اینکه کودک قادر نبوده باشد راهنماییها و آموزشهای پایه را در خواندن فرا بگیرد . با توجه به نکات فوق الذکر لازم است در تشخیص هر نوع اختلال در زمینه هماهنگی و جهت یابی ، ارزیابی دقیقی از مهارت های بصری – فضایی – حرکتی افراد به عمل آید .

بعضی عوامل مؤ ثر دیگر در نارسا خوانی :

بدون شک عامل مهم و تعیین کننده در تواناییها ی زبانی و خواندن ، هوش عمومی است .

به عبارت دیگر همیشه رابطه معنی داری بین هوش و توانمندی ها ی کلامی و قدرت خواندن وجود دارد .

مطالعات انجام شده بیانگر آن است که تسلط جانبی ، چپ دستی یا راست دستی ، چپ چشمی یا راست چشمی و یا بهره گیری از هر دو طرف تعیین کننده در نارسا خوانی نیست . همچنین تحقیقات به عمل آمده ، بیانگر این است که عواملی از قبیل ، کم وزن بودن در هنگام تولد ، ضایعات یا اختلالات جزئی مغز ، نقص در توجه ترتیب سنی کودک در تولد ، مسمومیت غذایی ، حساسیت های شیمیایی ، اثرات مختلطی را در پی داشته و به تنهایی موجب نارسا خوانی نشده است . آنچه که کاملأ روشن است ، ذکر این حقیقت می باشد که مجموعه ای از عوامل مختلف می تواند سبب اختلال در خواندن شود اما این عوامل ، تأ ثیرات متفاوتی را روی کودکان مختلف به جای می گذارد . بالا خره باید اذعان داشت که روش واحدی برای تشخیص و درمان نارساخوانی وجود ندارد . هر کودک نارساخوان نیاز مند یک روش تشخیص ویژه و یک برنامه درمان خاص با ویژگی های خود است .